ZAANDAM - Het college van B&W heeft de gemeenteraad vijf onderzoeken gestuurd over de aanpak van criminaliteit en ondermijning in Zaandam-Oost. Het gaat om langer lopende, kortdurende, interne en externe inventarisaties, die in samenhang met elkaar zijn beoordeeld. Ook uitspraken in recentelijke publiciteit zijn in het onderzoek meegenomen. Samen geven de onderzoeken een feitelijke weergave van de noodzakelijkheid, effectiviteit en zorgvuldigheid van de gemeentelijke aanpak in Zaandam-Oost.

De burgemeester en het college concluderen dat:

  • Er sprake is van rechtmatig handelen, binnen passende mandaten en bevoegdheden en passend binnen het rechtssysteem en de controle door de rechtelijke macht.
  • Er in principe sprake is van goede besluitvorming, maar dat de onderliggende processen op onderdelen verder worden gestroomlijnd.
  • Er de afgelopen jaren sprake is van verbetering in de veilige werkomgeving, maar dat dit nog aandacht behoeft en krijgt.
  • Alle bevindingen en aanbevelingen uit de vijf onderzoeken en adviezen zijn gewogen, overgenomen of al geïmplementeerd, met uitzondering van het advies van de Functionaris Gegevensbescherming (FG) tot het instellen van een ethische commissie.
  • Er op basis van de uitkomsten geen aanleiding is om een extra extern onderzoek te gelasten.

Zaandam-Oost vraagt verregaande maatregelen

In Zaandam-Oost leggen criminele netwerken zware druk op de leefbaarheid en veiligheid. Kinderen die in deze wijken opgroeien, hebben aantoonbaar minder kans op een goede toekomst dan elders. Bewoners luidden de noodklok en vragen de overheid om hard op te treden. Samen met partners en het Rijk investeert de gemeente miljoenen in Zaandam-Oost. Het geld gaat naar voorzieningen voor een betere toekomst voor de wijken: onderwijs, opvoedondersteuning, een huis van de wijk met bibliotheek en extra hulp voor mensen in armoede. Maar alleen een inzet op mooie voorzieningen is niet genoeg. Repressie en een aanpak op ondermijning is onlosmakelijk verbonden aan een effectieve inzet op leefbaarheid en veiligheid. En dus gaat een klein deel van de investeringen in Zaandam-Oost naar de aanpak van ondermijning en criminaliteitsbestrijding.

Zorgvuldig onderzoek geeft gehoor aan vragen uit de samenleving

De onderzoeken bevestigen dat de gemeente bij de aanpak van ondermijning binnen de wettelijke kaders en bevoegdheden handelt. De onderzoeken bieden ook waardevolle suggesties om de (documentatie van de) uitvoering te versterken. Met de aanbevelingen is Zaanstad direct aan de slag gegaan.

Burgemeester Jan Hamming: "We hebben gemerkt dat recente publicaties in de media mensen raakten – inwoners, medewerkers en de gemeenteraad. Dit nemen we uiteraard serieus en daarom hebben we ons beleid zorgvuldig onder de loep genomen. In uitspraken in de media zijn soms feiten, fabels en framing door elkaar heen gehaald. Niemand krijgt zomaar een last onder dwangsom of boete. Niemand wordt geselecteerd op zijn afkomst. Dat is echt pertinent onjuist. Voor ons staan integriteit, zorgvuldige besluitvorming en een betrouwbare overheid centraal. Dit is essentieel voor het vertrouwen van inwoners en voor onze doelstellingen in de strijd tegen criminaliteit in Zaandam-Oost."

Rechtmatigheid, besluitvorming en veilige werkomgeving

Zaanstad presenteert de onderzoeken, de adviezen en een bestuurlijke reactie aan de hand van drie thema's: rechtmatigheid, besluitvorming en veilige werkomgeving. Het college concludeert:

  • Er is sprake van rechtmatig handelen. Het gemeentebestuur maakt gebruik van wettelijke mandaten en bevoegdheden. De toepassing ervan staat, zoals altijd, open voor beoordeling door de rechterlijke macht.
  • Het proces van interne, ambtelijke besluitvorming over de uitvoering van de aanpak kan op onderdelen beter. Met name de vastlegging ervan verdient aandacht.
  • De afgelopen jaren is vooruitgang geboekt in de veiligheid van de gemeentelijke werkomgeving. Het blijft een punt van aandacht.

Burgemeester Jan Hamming: "De resultaten van de onderzoeken zijn waardevol. In de eerste plaats sterken ze ons in de overtuiging dat we het juiste doen, en om de juiste redenen. We hebben niet voor niets besloten tot een harde aanpak van ondermijning. De criminele netwerken die in Zaandam-Oost actief zijn, verdienen miljoenen aan de huisvesting en uitbuiting van arbeidsmigranten. Zwartwerken, oplichting, schijnzelfstandigheid, intimidatie, geweld, woonfraude, hypotheekfraude, uitkeringsfraude, zorgfraude, drugshandel, prostitutie, mensenhandel, arbeidsuitbuiting; we krijgen talloze signalen die we met veel zorgvuldigheid oppakken door te controleren, adresonderzoek te doen en samen te werken met partners zoals de politie en de Arbeidsinspectie. Met eigen ogen heb ik gezien hoe mensen op een onmenselijke manier worden gehuisvest en uitgebuit, het is een crimineel verdienmodel zonder weerga. De onderzoeken sterken ons in de overtuiging dat we door moeten zetten. Ze reiken ons daarbij ook concrete punten aan om onze aanpak te versterken."

Vervolgstappen

De gemeente Zaanstad neemt de aanbevelingen uit de onderzoeken serieus en gaat ermee aan de slag. Zo komt er een nieuw registratiesysteem, dat de besluitvorming en de uitvoering van concrete acties transparanter maakt. Één advies wordt niet overgenomen. In de bestuurlijke reactie staat daarover het volgende.

De burgemeester en het college kiezen voor wat betreft het voorstel van de Functionaris Gegevensbescherming (FG) voor de installatie van een ethische commissie ervoor om dit advies niet over te nemen. De argumenten daarvoor zijn dat morele oordeelsvorming gaat over normen en waarden in de samenleving en daarmee is morele oordeelsvorming voortdurend in beweging. Dat adaptieve gesprek moet naar het oordeel van de burgemeester en het college, plaatsvinden in de gemeenteraad voor zover het gaat om politieke afwegingen. En voor zover het gaat om operationele afwegingen vindt die morele oordeelsvorming plaats tussen het college en de organisatie. In die zin menen de burgemeester en het college dat morele oordeelsvorming onderdeel is van het dagelijkse werk van politiek, bestuurders en ambtenaren waarop conform de aanbevelingen van de FG als in het interne advies n.a.v. casuïstiek extra zal worden ingezet door intensivering van de trainingen in morele oordeelsvorming als ook in het uitbreiden van de beschikbare capaciteit van het Dwarskijkteam. Bij het opstellen of actualiseren van een beschrijving van een regulier proces (waaronder de nieuw op te stellen beschrijving van het proces van voorbereiding van advisering aan de burgemeester over besluitvorming conform aanbeveling 26) wordt standaard ook afgewogen of het proces voldoende checks en balances heeft. Een check in een proces kan bestaan uit het op cruciale momenten voorzien in tegenspraak en reflectie. Daarnaast is de bedoeling van de protocollen voor klachten of meldingen ook om de kwaliteit van de morele oordeelsvorming in de gemeentelijke uitvoering te borgen.

Op 9 oktober tijdens het Zaanstad Beraad hebben raadsleden de gelegenheid om technische vragen te stellen over de onderzoeken. Op 14 oktober tijdens de politieke behandeling in het Zaanstad Beraad kunnen raadsleden hun wensen en bedenkingen uiten op de bestuurlijke reactie van het college van B&W.

Meer veiligheid vanuit de haarvaten van Zaandam-Oost

De aanpak van ondermijning blijft voortdurend in ontwikkeling. Criminele netwerken zitten immers ook niet stil. De ernst van de problemen in Zaandam-Oost vraagt om vergaande maatregelen. Die blijken effectief. Het Interventieteam heeft in 2023 de unieke opdracht gekregen om in de haarvaten van de wijken te kruipen en daarbij – indien nodig – de bevoegdheden maximaal in te zetten.

Burgemeester Jan Hamming: "Het is gevoelig werk, in een weerbarstige praktijk. De medewerkers die deze taken op zich hebben genomen, verdienen onze steun. Zij zetten zich dag-in-dag-uit in voor de leefbaarheid en veiligheid van onze inwoners. Hun professionaliteit staat buiten kijf. Beschuldigingen van machtsmisbruik of discriminatie zijn absoluut misplaatst. Wij weten maar al te goed dat alleen een overheid die rechtmatig en integer handelt, het vertrouwen van haar inwoners kan behouden. Dit vraagt uiteraard dat we elkaar continu scherp houden, luisteren en samen optrekken. De reflectie in de onderzoeken pakken we daarom dankbaar op. Maar tegelijk is het ook heel belangrijk om trots uit te stralen en de overtuiging uit te dragen dat onze inzet de leefbaarheid en de veiligheid in deze wijken verbetert en nog verder gaat verbeteren. Met die overtuiging, zal ik ook de komende tijd met bewoners en professionals in gesprek blijven. Om te luisteren naar ervaringen die mensen hebben met de gemeente, met onze aanpak en met de impact en resultaten daarvan. Álle geluiden en signalen – positief en negatief – helpen ons om de aanpak nóg beter te maken. Want de bewoners en hun kinderen verdienen een goede toekomst."